Home
KASHBA Asiatica
Ais Loupatty
Ton Lankreijer
Staalstraat 6
1011 JL Amsterdam
Open 12:00 – 17:00
Zondag / Sunday 14:00 - 17:00
Contact:
31-20 - 6 23 55 64
06 - 588 41 370
Heilgen, helden en andere hersenschimmen
Wat Phra Singh, Chang Mai, mei ‘22
‘Mensen hebben altijd naar antwoorden gezocht op de grote existentiële vragen omtrent de zin van geboorte, leven en sterven. Wanneer de antwoorden niet in woorden zijn te vatten, kunnen beelden (symbolen, van het Griekse symballein - samenvallen) gaan spreken.'
'Innerlijke processen worden naar buiten geprojecteerd; het denken in analogieën is daarop gebaseerd. Wat we waarnemen is wat we herkennen of, beter gezegd, wat ons aanspreekt.
Een beeld krijgt pas betekenis wanneer het aansluit bij ons innerlijk, met andere woorden: wanneer het weerklank vindt. Het zijn nooit ‘zomaar’ beelden die in de kunst iconisch worden.’
- W. Welling in Goddelijk en griezelig.
Ik heb geen idee of hyper- realistisch design in de jaren negentig vanuit de westerse kunstwereld overwaaide of dat het onafhankelijk in Azië ontstond.
Misschien gebeurde het tegelijkertijd en louter omdat het technisch mogelijk werd.
Ineens verschenen er op de betere markten van Bangkok opmerkelijk gedetailleerde, bijna levensechte houtsnijwerken. Aanvankelijk waren dit vooral vakkundig en realistisch gesneden krokodillen en olifanten.
Het kwam echter niet bij me op om een exemplaar te kopen. Ze oogden akelig-echt, misten elke persoonlijke interpretatie of vormvisie van een maker en waren daardoor nogal saai. Alsof een 3D printer een perfect kopietje had afgescheiden.
Niet veel later verschenen er soortgelijke beeldjes van nationale helden en heiligen.
Van dichtbij hadden die akelig-echte exemplaren iets verontrustends.
Zelf-verklaarde heiligen en helden dienen evenals handelaren - met name antiekhandelaren – het godshuis uitgekarawatst te worden. Toch staan ze al eeuwen in kerk en tempel afgebeeld.
Veruit de bekendste naam bleek die van bokser Mohammed Ali te zijn.
Zijn gevecht met George Foreman in de Democratische Republiek Congo op 30 oktober 1974 werd wereldwijd uitgezonden.
The rumble in the jungle’ werd naar schatting door een miljard tv-kijkers gezien- een record in die tijd.
Leidt vereenzelviging met een held of heilige niet tot imitatie? Tot smoes en schijn? Of zoals J. Krishnamurti het stelt: ‘Een brein dat niet zelf onderzoekt, wordt traag en saai. Het conformeert zich aan het voorbeeld. Aan het ritueel, aan de filmster, geleerde of goeroe.'
'Er is sprake van gelijkvormigheid als er vergelijking is. De geest stopt met vragen stellen, met zoeken en observeren van zijn eigen werkingen en wordt mechanisch.'
De vroegst bekende tempels bevatten voornamelijk dierenfiguren. Deze figuren belichaamden kenmerken en eigenschappen die door iedereen onmiddellijk werden herkend.
Ook in de taal is de beeldspraak aldoor nog aanwezig: zo onverschrokken als een leeuw, standvastig als een olifant, trots als een pauw, enzovoorts.
In het geval van Göbekli Tepe, een tempelheuvel in Zuidoost-Anatolië, Turkije, spreekt wikipedia van abstracte pictogrammen: ‘Deze tekens kan men eigenlijk geen schrift noemen, maar misschien zijn het (voor die tijd) algemeen begrijpelijke (heilige?) symbolen, zoals ze ook in de holen-tekeningen uit de jonge steentijd gevonden zijn.’
Anders gezegd: in oude, spirituele zin verwijst een symbool naar een geestelijke wereld. Het verwijst naar een andere dimensie die men wel bevroedt maar niet weet te verwoorden.
Met de wereldlijke en geestelijke macht aan weerszijden.
Een boeddhabeeld lijkt op het eerste gezicht de beeltenis van een historische held of heilige die zo’n 2500 jaar geleden leefde. Toch is het beeld niet meer dan een symbolische verwijzing.
Zijn linkerhand raakt de aarde aan om aan te geven dat je je wel degelijk kunt ontkomen aan het leed dat wereld heet. Niet doordat hij ‘het even voordeed’ maar door zijn bevindingen uit zelfonderzoek te bestuderen.
In levende lijve zou het beeld voorover tuimelen zodra hij opstond. Z’n rechterarm zou voorbij z’n knie komen. Om nog maar te zwijgen van het trosje krullen op z’n hoofd – het verzinnebeeldt slakken, zegt u?
Zinnebeeld
een zintuiglijk waarneembaar voorwerp dat het beeld is van iets anders, voorwerp waardoor iets geestelijks of iets algemeens wordt gesymboliseerd, syn. allegorie, symbool: de duif is het zinnebeeld van onschuldige liefde en van de vrede.
- Van Dale woordenboek
Na mogelijk een leven lang te hebben gemediteerd op de vergankelijkheid van het aardse bestaan, werd hun beeltenis alsnog in was vereeuwigd en zalig verklaard.
Deze ‘helden en heiligen’ worden niet langer met scepsis bestudeerd. Pas dan ben je echt dood en pas je in het theater van Mme Tussaud: komt dat zien, komt allen aanbidden.
‘Wetenschap en technologie kunnen prachtige dingen zijn. Ze kunnen onze kennis over onszelf en de wereld waarin we leven vergroten. Maar ze moeten worden uitgevoerd met een gevoel van nederigheid waartoe wij steeds minder in staat lijken.’ Jonathan Cook
Wendell Berry vatte deze ‘moderne mentaliteit’ fraai samen met: een mysterie is dan niets anders dan een gebied waar de wetenschap nog niet aan toe is gekomen.
- Honderd en acht bedelnappen.
Religieuze bewegingen hoopten soms gepersonifieerde goden te voorkomen door het zinnebeeld een olifantenhoofd te geven (Ganesh), of een blauwe lichaamskleur (Krishna), of tienduizend-en-acht armen (Lokeshwar). Dat is niet letterlijk te nemen - zou je denken, ja.
‘Och, wàs het maar waar dat zij ons hebben gemaakt.. dan zag de wereld er vast een stuk beter uit.’ - J. Krishnamurti
27 mei 2022 17:45
All photographs and texts ©Kashba Ais Loupatty & Ton Lankreijer.Webdesign:William Loupatty
De plotse intimiteit met het gezicht maakte de kijker tot een onbeschaamde voyeur.
Tot pakweg 1900 waren beelden, tekeningen en schilderingen de voornaamste uitleg - of vermaning - voor de massa die niet kon lezen.
Hoe het leven en het hiernamaals in elkaar staken werd daarom onderwezen aan de hand van tekens (ikonen), symbolen en ‘plaatjes kijken’.
De verhalen rond kerststal of kruisweg maakten weinig verschil met bijvoorbeeld het levenswiel aan de ingang van elke Tibetaanse monnikentempel.
Tegelijkertijd liet de clerus zichzelf graag afbeelden temidden van dit alles. Om aan te geven dat de nobele heeren priester spiritueel superieur waren aan de wereldlijke macht. Mocht er door het volk tot hen worden gebeden, dan was dat mooi meegenomen – je weet maar nooit.
Naar verluidt staan de Heeren Bemiddelaar tussen Hemel & Aarde er slechts afgebeeld als stichtelijke voorbeelden en bronnen van geestelijk houvast - een alibi even gekunsteld als godsdienst zelf.
Geestelijke rustplekken in een samenleving zijn doorgaans prachtig, zelfs noodzakelijk.
Als de inrichting ervan enigszins spiritueel inspireert, des te beter.
Maar dan toch zeker zonder historische figuren, zoals heiligen in kerken en helden in parken.
‘Why Heroes are Important’ luidt een artikel op de website van de katholieke Santa Clara University in Silicon Valley. ‘Wij hebben in de eerste plaats helden nodig omdat onze helden helpen de grenzen van onze aspiraties te bepalen.’
Bij ‘grenzen’ denk ik aan beperking, maar afijn. De universiteit worstelde met een nieuw onderzoeksresultaat waaruit bleek dat niet Mahatma Gandhi en Maart L. King de heldentop uitmaakten, maar Superman en Spiderman. Maar het kan altijd erger, zeker in de VS.
‘Deze week nog klaagde regisseur Spike Lee erover dat zijn generatie opgroeide met bewondering voor de grote voor- vechters van burgerrechten, maar dat de jongeren in zijn gemeenschap tegenwoordig vooral pooier en stripper willen worden.’ - SCU (januari 2000)
Met de opmerking dat de Beatles ‘more popular than Jesus’ waren, kreeg John Lennon in 1966 de bible belt van de Verenigde Staten over zich heen. Hun platen werden verbrand, hun muziek verbannen en in enkele zuidelijke staten blokkeerde de Ku Klux Klan hun optredens.
‘Lennon verontschuldigde zich op een reeks persconferenties en legde uit dat hij zichzelf niet met Christus vergeleek.’ - wikipedia.
Hij had zich wellicht beter hardop kunnen afvragen: ‘Wat zou Jezus hebben geantwoord in mijn geval?’
Jezelf ‘optrekken’ aan een ander verschilt in wezen niet veel van naar ‘beneden trappen’ – beide zijn gebaseerd op vergelijken.
Maar helaas.. ’they don’t make jews like Jezus anymore.’
‘Wie is de beroemdste persoon ter wereld?’, luidde de vraag van een universitair onderzoek halverwege de zeventiger jaren. Opmerkelijk was de ontstelde toon van het Newsweek-artikel over de uitslag ervan. De redactie ging er kennelijk zonder meer vanuit dat Jezus op nummer 1 zou staan, met misschien Mohammed of Boeddha op 2.
‘We zijn cynisch,’ analyseert de Santa Clara University uitslag, ‘omdat onze idealen zo vaak werden verraden.
Washington en Jefferson hielden slaven, Martin Luther King wordt beschuldigd van overspel en plagiaat, bijna iedereen heeft seks gehad met iemand met wie dat niet had gemogen, enzovoort.’
Of worden we ‘cynisch’ doordat we vergelijken..?
‘We moeten de dingen die onze helden opmerkelijk maken, scheiden van de tekortkomingen die hun heroïsche perfectie ontsieren, en die laatste vergeven.’
De katholiek maakt het hier wel ingewikkeld: hij blijft onze held dankzij onze vergiffenis - hij blijft familie.
Wie de wereld graag ‘gelijkvormig’ maakt - wel zo overzichtelijk – bant elke verbeelding uit. Met name grote bedrijven nemen de wereldbewoner zo letterlijk mogelijk.
Slechts een paar decennia terug was het woord ‘pragmatisch’ (als in nuttig en van nut) nog bijna beledigend als je iemand omschreef. Tegenwoordig staat het soms als vereiste in personeelsadvertenties.
De helden van deze pragmatici dienen ondubbelzinnig eenduidig te zijn. Dus passen vooral sport- muziek en filmsterren in hun mediawereld.
Inzien dat juist vormverschillen tonen dat alles met alles samenhangt en tot bescheidenheid noopt, is niet van nut.
Mogelijk voldoet de vormgeving niet aan uw idee of smaak - ook een boeddhabeeld is door de eeuwen heen aan mode onderhevig - maar op zich kan een symbool nooit kitsch zijn.
Het pretendeert niet iets te zijn dat het niet is.
Evenmin probeert het te behagen.
Het verwijst slechts.
Een katholieke website die stelt dat ‘we beelden van koningen presidenten hebben, dus waarom niet van Jezus en Maria’ is dus de weg kwijt – van god los.
Gepersonifieerde beelden – zoals een knappe blanke Jezus met trimbaardje – behoren dan tot eenzelfde kitsch als de wasbeelden van monniken op bijgaande foto’s.
Levensgrote wassen beelden van drie overleden monniken, opgesteld in de tempel, Thailand.
Tot die tijd bestaat het blijkbaar niet of niet echt: ‘Iedere analogische samenhang is onzin, er bestaat alleen causaal verband want aantoonbaar.’
Kortom, naar een mysterie kun je slechts verwijzen. Een andere dimensie kun je hoogstens verzinnebeelden.
Maar zelfs visuele uitdrukking geven aan honderden ideeën – met elk idee een eigen gezicht – leidde niet of nauwelijks tot goden-inflatie - velen blijven ze stuk voor stuk aanbidden.
Het kreeg ooit een naam: symboolblindheid.
